งานวิจัย : การจัดการความรู้เพื่อการสืบทอดภูมิปัญญาท้องถิ่น

การจัดการความรู้เพื่อการสืบทอดภูมิปัญญาท้องถิ่น
กรณีศึกษา : กลุ่มผู้ผลิตข้าวแต๋น บ้านป่าตอง อำเภอสันทราย จังหวัดเชียงใหม่
Knowledge Management for Inherited Wisdom
Case Study: Khaotan Ban Patong Producers Group, Sansai, Chiang Mai

นายอานนท์ ไชยซาววงค์

คณะบริหารธุรกิจ มหาวิทยาลัยแม่โจ้

บทคัดย่อ

การวิจัยเชิงคุณภาพนี้ มุ่งศึกษาการจัดการความรู้เพื่อการสืบทอดภูมิปัญญาท้องถิ่น บริบทของชุมชน วิถีชีวิต สภาพแวดล้อมของชุมชน ปัญหาและข้อเสนอแนะต่อการสืบทอดภูมิปัญญาท้องถิ่น ผลการศึกษาสะท้อนให้เห็นความสัมพันธ์ระหว่างการดำรงชีวิตและการประกอบอาชีพเกษตรกรรมของคนในอดีตที่สอดคล้องกับข้อมูลคติชนวิทยา เรื่องเล่าที่บอกเล่าสืบต่อกันมาและความสำคัญระหว่างวัดกับชุมชน ซึ่งการผลิตข้าวแต๋นเป็นอาชีพเสริม โดยปัจจุบันมีกลุ่มผู้ผลิตข้าวแต๋นเหลือเพียง 8 หลังคาเรือน การริเริ่มทำข้าวแต๋นเกิดจากการลองผิดลองถูกของบรรพบุรุษ การให้คุณค่าและความสำคัญของข้าวที่มุ่งเน้นการแปรรูปเพื่อบริโภคในครัวเรือนและมีปริมาณมากพอที่จะจำหน่าย โดยเริ่มมีการวางขายช่วงเทศกาลสงกรานต์ ในฐานะเป็นขนมของฝากและพัฒนาการขายมาเป็นสินค้าของชุมชนสืบมาจนถึงปัจจุบัน จากการวิเคราะห์สภาพแวดล้อมของชุมชน พบว่า มีจุดเด่นเชิงพื้นที่ที่สามารถพัฒนาเป็นแหล่งท่องเที่ยวชุมชนได้ ในขณะที่จุดอ่อนของชุมชน คือ การสืบทอดธุรกิจครอบครัวและการขาดองค์ความรู้ด้านบริหารธุรกิจ ทั้งนี้ชุมชนมีปัจจัยที่สร้างโอกาสต่อการดำเนินธุรกิจ แต่ไม่ได้รับการสนับสนุนและการพัฒนาธุรกิจชุมชนเท่าที่ควร ส่วนอุปสรรคที่มีผลต่อการดำเนินงานยังคงเป็นเรื่องของวิถีการบริโภคที่เปลี่ยนแปลงไป

การจัดการความรู้ 7 ขั้นตอนตามแนวทางสำนักงาน ก.พ.ร. เป็นแนวทางหนึ่งเพื่อการสืบทอดภูมิปัญญาท้องถิ่น ผลการศึกษาชี้ให้เห็นกลวิธีในการสืบทอดภูมิปัญญาท้องถิ่นในรูปแบบของชุมชนแห่งการเรียนรู้ ผ่านการถ่ายทอดความรู้ที่ฝั่งลึกอยู่ภายในตัวบุคคล เช่น ความรู้ด้านบริบทชุมชนและการผลิตด้วยการบอกเล่า การสาธิต เพื่อให้เกิดการบอกต่อแบบปากต่อปาก เรื่องเล่าขานสืบต่อกันมาผ่านประเพณีและพิธีกรรมทางศาสนาที่มีความเกี่ยวข้อง ตลอดจนความรู้ที่ชัดแจ้งในโลกสมัยใหม่ เช่น การสังเคราะห์องค์ความรู้ในรูปแบบของเอกสารต่างๆ การจัดทำวีดีโอหรือวีดีทัศน์ การพัฒนาองค์ความรู้ของชุมชน กระบวนการผลิตและการถ่ายทอดความรู้ผ่านสื่อต้นทุนต่ำ เพื่อรวบรวมข้อมูลและการเข้าถึงข้อมูลความรู้ที่ง่ายขึ้น ซึ่งจะช่วยให้เกิดการประชาสัมพันธ์ธุรกิจและการถ่ายทอดภูมิปัญญาสืบต่อไปยังคนรุ่นหลัง แม้ว่ากระบวนการผลิตทั้ง 8 ครัวเรือนจะแตกต่างกันซึ่งก็ยังคงตอบสนองความต้องการและพฤติกรรมของผู้บริโภคที่ต่างออกไป อย่างไรก็ตามวิธีการดังกล่าวยังคงต้องได้รับการสนับสนุนจากทุกภาคส่วนที่เกี่ยวข้อง เพื่อร่วมกันหาทางออกสำหรับภูมิปัญญาที่ยังคงมีปัญหาด้านการผลิตและด้านการตลาด ซึ่งต้องอาศัยการสนับสนุนในมิติของการดำเนินชีวิตและความต้องการของชุมชนที่ต้องการให้หน่วยงานต่างๆ ที่มีส่วนเกี่ยวข้องกับภูมิปัญญาท้องถิ่นเข้ามาร่วมรับฟังปัญหาและหาแนวทางแก้ไขปัญหาเศรษฐกิจฐานรากต่อไป 

 คำสำคัญ: การจัดการความรู้, การสืบทอดภูมิปัญญา, ภูมิปัญญาท้องถิ่น, ข้าวแต๋น

#การสืบทอดภูมิปัญญาท้องถิ่น  #ข้าวแต๋น  #การจัดการความรู้
#เครื่องมือการจัดการ #ภูมิปัญญาท้องถิ่น

ผู้วิจัย : นายอานนท์ ไชยซาววงค์